Cấu trúc kịch bản: 5 điểm chuyển quan trọng trong những câu chuyện Hollywood

Dĩ nhiên việc viết được một bộ phim thành công ở Hollywood chắc chắn là điều không hề dễ dàng, nhưng những câu chuyện truyền thống của Hollywood thường được xây dựng dựa trên 3 yếu tố chính: nhân vật, ước muốn và mâu thuẫn.

Câu chuyện mô tả một người hùng vượt qua muôn vàn những khó khăn thử thách để đạt được điều mà anh ấy mong muốn. Như việc Clarice Staring nỗ lực ngăn chặn Hannibal, chỉ huy Miller giải cứu binh nhì Ryan, hay Billy Elliot muốn được nhận vào trường Ballet, tất cả những nhân vật chính kể trên đều đối mặt với những khó khăn rất lớn trên con đường đạt đến mục tiêu của họ.

Cấu trúc câu chuyện (plot) quyết định chuỗi những sự kiện đưa đẩy, dẫn dắt nhân vật của bạn đến điểm đích của anh ấy. Và bạn biết không? Cho dù là bạn đang viết thể loại hài lãng mạn, giật gân kinh dị, sử thi hay những bộ phim giả tưởng bom tấn, tất cả những bộ phim Hollywood thành công đều đi theo một cấu trúc cơ bản giống nhau.

Hoặc giả bạn là một nhà văn, một diễn giả hay là một luật sư, việc hiểu được những điểm chuyển quan trọng trong cấu trúc câu chuyện và áp dụng nó vào trong nghệ thuật kể chuyện của mình, bạn sẽ nâng cao được khả năng nắm bắt và thu hút khán giả của mình.

Trong một bộ phim có cấu trúc chuẩn, câu chuyện sẽ bao gồm 6 giai đoạn gắn với 5 điểm chuyển chính. 5 điểm chuyển này không những giống nhau về bản chất mà nó còn luôn luôn xuất hiện ở những vị trí tương tự nhau trong các câu chuyện khác nhau. Vậy nên, những gì xảy ra ở thời điểm 25% một bộ phim hài 90 phút cũng sẽ giống với những gì diễn ra ở thời điểm đó của một bộ phim bom tấn dài 3 tiếng (chỉ số phần trăm này áp dụng cho cả thời lượng trên phim và số trang trong kịch bản).

Phần giải thích bên dưới sẽ phân tích 2 tác phẩm rất thành công của Hollywood là: kịch bản phim Erin Brockovich của Susannah Grant; và Gladiator viết bởi David H. Franzoni, John Logan và William Nicholson. Cả 2 phim này tuy khác nhau về cách kể, thể loại, độ dài và chủ đề, nhưng cả hai đều đạt được thành công phòng vé với hàng trăm triệu đô la, cả hai đều được giới phê bình đánh giá cao trong thập niên 2000s, và cả hai đều giống nhau ở cấu trúc câu chuyện (plot structure).

Giai đoạn 1: Thiết lập

Erin Brockovich: Erin là một bà mẹ đơn thân, thất nghiệp, gặp khó khăn về tài chính và không thể tìm được một công việc. Chẳng những thế, cô còn bị đâm bởi một chiếc xe hơi và thua kiện trong vụ tranh chấp.

Gladiator: Maximus, vị tướng hùng mạnh nổi tiếng nhất trong đế chế La Mã, chỉ huy đội quân của anh ấy chiến thắng trong trận chiến cuối cùng.

Phần mở đầu chiếm 10% độ dài kịch bản. Phần này phải thu hút được người đọc, người xem, đưa họ đến với những bối cảnh ban đầu của câu chuyện, phải cho người xem thấy được cuộc sống thường ngày của nhân vật chính và phải khiến khán giả đồng cảm với nhân vật bằng cách xây dựng anh ấy là một con người dễ mến, vui tính hay quyền lực…

Cast Away đưa chúng ta đến với thế giới của một nhân viên FedEx, cho chúng ta thấy anh ấy là một người dễ mến, giỏi trong công việc, khiến chúng ta đồng cảm, lo lắng cho anh khi anh phải xa cô gái anh yêu trong đêm Giáng sinh trong một điều kiện thời tiết xấu. Hay như đoạn mở đầu của The Insider với màn dấn thân bí ẩn và đầy nguy hiểm của Lowell Bergman. Những thiết lập này sẽ đưa ta ra khỏi thế giới của mình và hút ta vào thế giới đầy hấp dẫn do chính biên kịch tạo nên.

Gladiator.

Điểm chuyển 1: cơ hội (10%)

Erin Brockovich: Erin thúc ép Ed Masry giao việc cho mình.

Gladiator: Maximus được vua Marcus Aurelius trao thưởng, và được về nhà là phần thưởng anh ấy muốn nhận.

Tại thời điểm 10% của kịch bản, nhân vật chính của bạn sẽ đón nhận một cơ hội. Cơ hội này sẽ tạo ra một ước muốn mới, hữu hình và đưa nhân vật chính của chúng ta bước vào một cuộc hành trình mới. Đây chính là thời điểm Neo gặp Morpheus và biết về The Matrix, hoặc khi Ike bị sa thải và muốn đến gặp cô dâu chạy trốn trong Runaway Bride.

Lưu ý rằng ước muốn được tạo ra bởi cơ hội này không phải là một mục tiêu cụ thể định hình nội dung câu chuyện (story concept) mà chỉ là một ước muốn để ta bước vào…

Giai đoạn 2: Một hoàn cảnh mới

Erin Brockovich: Erin bắt đầu làm việc tại văn phòng luật của Ed Masry, gặp hàng xóm mới của cô ấy là George và bắt đầu điều tra vụ án ở Hinkley, California, nhưng sau đó lại bị sa thải.

Gladiator: Maximus được vị vua sắp qua đời yêu cầu tiếp quản Rome và trả lại quyền lực cho dân chúng thành Rome, thay vì để nó rơi vào tay người con trai tham vọng của ông ta, Commondus.

Trong 15% tiếp theo của câu chuyện, nhân vật chính của bạn sẽ có những phản ứng trong hoàn cảnh mới được tạo ra từ cơ hội (lúc nãy). Anh ấy dần thích nghi với những điều mới mẻ xung quanh, cố gắng tìm hiểu xem chuyện gì đang diễn ra và xây dựng một kế hoạch cụ thể để đạt được mục tiêu chung: Fletcher phải cố gắng hiểu được việc anh đang bị dính lời nguyền nói sự thật trong Liar Liar; và bà Doubtfire tìm cách để gặp mặt những đứa cháu của mình trong Mrs. Doubtfire.

Erin Brockovich.

Thường lúc này phim sẽ có sự biến chuyển về địa lý, cơ hội sẽ dẫn nhân vật chính tới một địa điểm mới: bước lên một con tàu trong Titanic và The Talented Mr. Ripley; đi đến Cincinnati để dự đám tan cha trong Rain Man; cất cánh trong Air Force One.

Trong hầu hết các bộ phim, nhân vật chính bước vào hoàn cảnh mới một cách tự nguyện với cảm giác phấn khích và mong đợi hoặc ít nhất tin tưởng rằng vấn đề anh ấy gặp phải sẽ dễ dàng được giải quyết. Nhưng khi mâu thuẫn được đẩy mạnh, anh ấy bắt đầu nhận ra rằng mình đang phải đối mặt với một vấn đề lớn hơn rất nhiều, và cho đến khi anh ấy đi đến việc…

Điểm chuyển 2: Thay đổi kế hoạch (25%)

Erin Brockovich: Erin được thuê lại để hỗ trợ trong vụ kiện với PG&E.

Gladiator: Maximus, sau khi biết được Commodus đã giết cha ruột của hắn, thề sẽ ngăn chặn nhà vua mới và hoàn thành di nguyện của Marcus Aurelius.

Điều gì đó phải xảy ra tại mốc ¼ thời gian kịch bản. Điều đó sẽ thay đổi ước muốn chung chung lúc đầu thành một mục tiêu cụ thể, hữu hình với một đích đến được xác định. Đây chính là điểm mà nội dung câu chuyện (story concept) của bạn được hình thành, và động cơ bên ngoài (outer motivation) của nhân vật chính được tiết lộ.

Động cơ bên ngoài là cụm từ tôi dùng để chỉ cái đích đến hữu hình mà khán giả trong mong muốn nhân vật chính của mình sẽ đạt được khi kết thúc bộ phim. Đó là khi Tess phát hiện ra rằng Katherine đã ăn cắp ý tưởng của cô ấy trong Working Girl, và bây giờ cô ấy muốn chính mình chốt giao dịch bằng cách giả vờ dưới danh nghĩa là người điều hành. Đó là những gì chúng ta mong Tess làm được và ta biết rằng khi cô ấy đạt được mục tiêu này (hoặc thất bại), bộ phim sẽ kết thúc.

Working Girl.

Xin đừng nhầm lẫn động cơ bên ngoài với hành trình nội tâm (inner journey) của nhân vật. Đa phần những việc khiến ta xúc động đều xuất phát từ bắt nguồn từ nỗi đau của nhân vật, từ nỗi sợ hãi, sự dũng cảm và trưởng thành, do đó chúng ta thường dựa vào những yếu tố trên để phát triển câu chuyện. Tuy nhiên những thành tố trừu tượng này chỉ có thể được hiện lên rõ nét khi chúng được đặt trên nền của một ước muốn đơn giản, hữu hình.

Giai đoạn 3: Tiến triển

Erin Brockvich: Erin thuyết phục được một vài cư dân ở Hinkley thuê Ed đại diện cho họ, và phát triển mối quan hệ tình cảm với George.

Gladiator: Maximus bị bắt nhưng trốn được. Anh phát hiện ra gia đình mình đã bị giết. Anh bị bắt và bán cho Proximo, người sau đó đã biến anh ta thành một võ sĩ giác đấu quyền lực.

Trong giai đoạn 25% tới đây của kịch bản, kế hoạch của nhân vật chính có vẻ tốt và vận hành rất trơn tru trong việc tiến đến mục tiêu: Ethan Hunt bắt đầu tiến gần hơn đến kẻ phản diện trong Mission: Impossible 2; Pat có cơ hội gần gũi hơn với người phụ nữ trong mơ của anh ấy trong There’s Something About Mary.

Điều này không có nghĩa là giai đoạn này không có mâu thuẫn. Nhưng bất kể những mâu thuẫn mà nhân vật chính đối mặt là gì, anh ấy đều có thể dễ dàng tránh khỏi và vượt qua được cho đến khi đến với…

Điểm chuyển 3: Không thể quay đầu (50%)

Erin Brockovich: Erin và Ed đưa vụ tranh chấp ra tòa, đánh cược vào quyết định của một vị thẩm phán, quyết định có thể hủy bỏ tất cả những hy vọng thỏa thuận.

Gladiator: Maximus đến Rome, thu phục lòng dân trong danh nghĩa một võ sĩ giác đấu để anh có thể có cơ hội hủy diệt Commodus.

There’s something about Mary.

Tại điểm chính giữa của câu chuyện, nhân vật của bạn phải hoàn toàn toàn tâm toàn ý với mục tiêu của mình. Tính đến trước thời điểm này, anh ấy đã có cơ hội để quay đầu, để từ bỏ kế hoạch và trở về cuộc sống bình thường anh ấy vẫn sống ở phần đầu của bộ phim. Nhưng bây giờ, nhân vật chính sẽ phải đốt tất cả những chiếc cầu đằng sau và chỉ còn một con đường đi tới.

Đây chính xác là thời điểm mà Truman bước qua chiếc cầu trong The Truman Show, thời điểm mà Rose làm tình với Jack trong Titanic. Đây là thời điểm nhân vật chính chấp nhận rủi ro nhiều nhất trong số những rủi ro từ trước đến nay. Và như là kết quả của việc đi qua điểm không thể quay đầu này, chúng ta giờ đây đối mặt với…

Giai đoạn 4: Rắc rối và cái giá phải trả ngày càng cao

Erin Brockovich: Erin không thể dành nhiều thời gian cho lũ trẻ và George, trong khi Ed muốn thỏa thuận với tập đoàn, dẫn đến mâu thuẫn với các cư dân Hinkley.

Gladiator: Maximus trở thành anh hùng trong mắt người dân thành Rome và tiết lộ thân phận thật của anh ấy với Commodus.

Trong 25% tiếp theo của câu chuyện, việc đạt được mục tiêu đã định ra trở nên vô cùng khó khăn và nhân vật chính sẽ phải mất rất nhiều nếu anh ta thất bại. Sau khi Mitch McDeere bắt đầu thu thập chứng cứ chống lại The Firm tại điểm giữa (Midpoint) của phim đó, anh ấy giờ đây phải che giấu việc anh đang làm với cả bọn gangster và FBI. Nếu anh ta thất bại trong việc giữ bí mật đó anh ta sẽ bị chết hoặc vào tù (cái giả phải trả rất cao).

The Firm.

Mâu thuẫn càng ngày được đẩy mạnh, cho đến khi chúng ta tưởng như thành công đã có thể nằm trong tay của nhân vật chính rồi thì anh ấy lại trải qua…

Điểm chuyển 4: Thất bại to lớn (75%)

Erin Brockovich: Hầu hết các nguyên đơn rút đơn. George rời khỏi Erin.

Gladiator: Maximus từ chối giúp đỡ nguyên lão. Commodus thực hiện âm mưu giết hại cả 2 người.

Ở khoảng trang 90 trong kịch bản, một việc gì đó xảy ra với nhân vật chính khiến khán giả thấy rằng tất cả đã mất hết: Carol rời bỏ Melvin trong As Good As It Gets; Morpheus bị bắt trong The Matrix. Nếu như bạn đang viết phim hài lãng mạn như Working Girl hay What Women Want, đây là thời điểm mà sự lời nói dối của nhân vật chính bị phát hiện và đôi tình nhân chia tay.

Những sự kiện tồi tệ này dẫn nhân vật chính của chúng ta đến một lựa chọn duy nhất: Anh ấy phải thực hiện một nỗ lực cuối cùng, được ăn cả ngã về không, sống hoặc chết. Anh ấy bước vào:

Giai đoạn 5: Cú đẩy cuối cùng

Erin Brockovich: Erin phải thuyết phục những gia đình Hinkley đồng ý tham gia vụ phân xử và tìm bằng chứng chống lại tập đoàn PG&E.

Gladiator: Maximus thoát khỏi Proximo và dẫn đội quân của anh ấy chống lại Commodus.

Thelma & Louise.

Bị hạ gục, bị vùi dập, người hùng của bạn giờ đây sẽ phải đánh cược tất cả những gì anh ấy có và dùng hết tất cả những sức lực cuối cùng để đạt được mục tiêu của mình: Thelma & Louise phải trốn thoát khỏi sự truy đuổi của FBI để qua biên giới; chính quyền Kennedy với nỗ lực cuối cùng trong 13 ngày đàm phán với chính quyền Soviets.

Ở giai đoạn này của kịch bản, mâu thuẫn được đẩy lên cực đại, nhịp phim cũng tăng theo, tất cả mọi chuyện dường như đều chống lại nhân vật chính của chúng ta, cho đến khi anh ấy đi đến…

Điểm chuyển 5: Cao trào (90-99%)

Erin Brockovich: Erin và Ed đạt thỏa thuận bồi thường 330 triệu đô la, và George quay lại.

Gladiator: Maximus quyết chiến với Commodus tại đấu trường.

Một vài điều phải diễn ra ở điểm cao trào của phim: nhân vật chính phải đối mặt với trở ngại lớn nhất của anh ấy kể từ đầu bộ phim đến giờ; anh ấy phải tự quyết định số phận của mình; và động cơ bên ngoài phải được giải quyết triệt để một lần duy nhất này. Đây là thời điểm quyết định những công nhân Do Thái trốn thoát trong Schindler’s List.

Lưu ý rằng điểm cao trào có thể xuất hiện bất cứ đâu từ đoạn 90% cuối kịch bản cho đến tận những phút cuối cùng của bộ phim. Vị trí xuất hiện của cao trào sẽ được quyết định bởi độ dài bạn muốn dành cho…

Giai đoạn 6: Hệ quả

Erin Brockovich: Erin nhận được tiền thưởng 2 triệu đô la và tiếp tục làm việc với Ed.

Gladiator: Maximus được đoàn tụ với gia đình mình ở thế giới bên kia, và xác anh ấy được đưa đi một cách trân trọng bởi vị lãnh tụ mới của đế chế Roman.

Gladiator.

Thường sẽ ít có phim nào kết thúc ngay vị trí giải quyết vấn đề của nhân vật chính. Bạn phải cho khán giả biết cuộc sống mới của nhân vật của mình sau khi anh ấy hoàn thành cuộc hành trình.

Trong những phim như Rocky, Thelma & Louise và The Truman Show, không có nhiều điều để nói hoặc giải thích; mục tiêu của biên kịch là để lại một chút gì đó trong lòng khán giả khiến họ hoan hỉ hay hụt hẫng. Vì vậy nên điểm cao trào xuất hiện ở rất gần cuối phim. Nhưng ở đa số các phim hài lãng mạn, chính kịch hay huyền bí, giai đoạn hệ quả sẽ thường chiếm khoảng từ 5 đến 10 trang kịch bản.

Hiểu được những giai đoạn và những điểm chuyển này sẽ giúp bạn có được những công cụ cần thiết để phát triển và sáng tác kịch bản của riêng bạn. Nội dung câu chuyện của bạn có được định hình ở thời điểm ¼ kịch bản hay không? Mục tiêu của nhân vật chính có hữu hình, với một kết quả có thể thấy được chứ không chỉ là sự thôi thúc bên trong về thành công, sự chấp nhận hay giá trị bản thân? Nhân vật của bạn có gặp được cơ hội ở tầm trang 10 hay không? Cô ấy có gặp trở ngại hay một thất bại to lớn ở 75% của kịch bản không?

Tuy vậy, hãy luôn nhớ rằng: đừng để những chỉ số này cản trở khả năng sáng tạo của bạn. Cấu trúc là một sơ đồ hiệu quả cho việc biên tập, cho việc nhấn mạnh thêm yếu tố cảm xúc cho câu chuyện. Nhưng không nên để mình bị đúng khung bởi nó. Hãy viết về nhân vật mà bạn yêu mến và câu chuyện mà bạn vẫn luôn ấp ủ. Sau đó hãy vận dụng những lý thuyết cấu trúc này, để chắc chắn rằng câu chuyện của bạn sẽ chạm đến được cả những khán giả khó tính nhất.